قواعد اصولیقواعد اصولی، قواعد به کار رفته در طریق استنباط حکم شرعی می باشد. ۱ - تعریفتعریفهای متعددی از قواعد اصولی ارائه شده است. مشهور اصولیون بر این باورند که قواعد اصولی، قواعدی است که در طریق استنباط حکم شرعی به کار گرفته می‌شود. ۲ - اشکال شهید صدر بر مشهور اصولیون« شهید صدر » بعد از وارد کردن اشکال‌های متعدد به تعریف مشهور، می‌گوید: صحیح تر آن است که گفته شود قواعد اصولی عناصر مشترکی است که در استنباط حکم شرعی به کار می‌رود. ۳ - ویژگی های قواعد اصولیقواعد اصولی چند ویژگی دارد: ۳.۱ - ویژگی اولاین قواعد به منظور رفع نیاز فقیه در تشخیص احکام و وظایف عملی مکلفان تهیه شده است و این ویژگی، آنها را از سایر قواعد کلی دیگر مانند قواعد ادبی ممتاز می‌نماید، زیرا هر چند فقیه از قواعد ادبی بی نیاز نیست، اما آنها اولا در استنباطهای خاصی به کار گرفته می‌شود و ثانیاً در استنباط حکم یا وظایف مکلف به کار نمی‌رود؛ برای مثال، در استنباط حکم وجوب تیمم بر آن چه که زمین بر آن صدق می‌کند، دانستن این مسئله که معنای کلمه «صعید» در آیه شریفه ﴿فَتَیَمَّمُوا صَعِیداً طَیِّباً﴾ آیا مطلق وجه الارض است یا خاک پاک، دخالت دارد. اما این دخالت قواعد لغوی مربوط به این حکم خاص است و در دانستن حکم وجوب از آیه ﴿اَقِیمُوا الصَّلاةَ﴾ نقش ندارد، بر خلاف قاعده اصولی ظهور صیغه امر در وجوب، که در هر جا صیغه امر به کار رود، مورد استفاده قرار می‌گیرد. ضمن این که دانستن معنای «صعید» در استنباط خود وجوب به طور مستقیم نقش ندارد بلکه در تبیین متعلق آن ایفای نقش می‌کند. ۳.۲ - ویژگی دومنتیجه این قواعد اصولی، یا استنباط احکام کلی مکلفان است، یا تعیین وظایف آنها در هنگام شک ؛ بنابر این، راه‌هایی که برای تعیین حکم جزئی (مانند استصحاب در شبهات موضوعی ) یا تعیین وظیفه جزئی (مانند برائت و احتیاط در موضوعات) انتخاب شده است، از تحت قواعد اصولی خارج می‌گردد، زیرا نتایج آنها، احکام و وظایف جزئی است. ۳.۳ - ویژگی سومقواعد اصولی، به باب خاصی از ابواب فقهی یا موضوعی ویژه اختصاص ندارد، بلکه تمام موضوعات در همه ابواب فقه را در بر می‌گیرد. ۴ - نکته اولبرخی معتقدند شرط قاعده اصولی این نیست که در طریق استنباط حکم شرعی قرار گیرد به خلاف بعضی از فقها که آن را شرط دانسته‌اند زیرا در بسیاری از قواعد و مسائل اصولی ، از نفس حکم کلی شرعی بحث می‌شود، نه از آن چه که در مسیر استنباط حکم شرعی قرار می‌گیرد، مانند بحث برائت شرعی در شبهات حکمی که بحث از حکم شرعی اباحه است. ۵ - فرق میان قاعده فقهی و قاعده اصولینکته دوم: فرق میان قاعده فقهی و قاعده اصولی آن است که قاعده فقهی، یک حکم شرعی کلی است که از راه تطبیق، بر مصادیق خود بار می‌شود، اما قاعده اصولی از راه استنباط، ما را به حکم شرعی می‌رساند. [۴]
دروس فی علم الاصول، صدر، محمد باقر، ج۱، ص۷۱.
[۶]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۴، ص۴۳۷.
[۷]
مبادی فقه و اصول، فیض، علیرضا، ص۱۸.
[۱۱]
فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ولایی، عیسی، ص۲۵۹.
[۱۶]
الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی، ایروانی، باقر، ج۱، ص۱۳.
۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۶۴۷، برگرفته از مقاله «قواعد اصولی». رده‌های این صفحه : قواعد
|